Prozdrowotne właściwości witaminy D

W itamina D jest niezwykle cenna. Jej najważniejszą i do tej pory najlepiej opisaną funkcją jest regulacja gospodarki wapniowo-fosforanowej. Wiadomo również, że ma niebagatelny wpływ na układ nerwowy i immunologiczny. Ostatnie doniesienia sugerują ponadto, że chroni przed rozwojem cukrzycy, zwłaszcza u dzieci.

Odkrycie witaminy D

W XVIII wieku krzywicę zaczęto postrzegać jako chorobę społeczną. Najwięcej zachorowań notowano w Anglii na obszarach południowo-zachodnich, gdzie intensywnie rozwijał się przemysł tkacki i handel wełną. Schorzenie to dotykało przede wszystkim dzieci ze średnich i wyższych warstw społecznych, które wychowywane były w dostatku i w ciągu dnia nie miały możliwości zabawy na świeżym powietrzu. W 1822 roku Jędrzej Śniadecki – lekarz, profesor chemii i farmacji w Głównej Szkole Litewskiej – zauważył, że na krzywicę, ale też inne choroby częściej zapadają mieszkańcy miast.

Jako pierwszy opisał korzystny wpływ kąpieli słonecznych w leczeniu krzywicy i dowodził, że jednym z elementów profilaktyki jest częste przebywanie na słońcu. Formalne potwierdzenie podejrzeń Śniadeckiego stanowiły wyniki doświadczeń, jakie 100 lat później przeprowadzono w nowojorskiej klinice dziecięcej. Z czasem też zaczęto wyjaśniać charakter działania ekspozycji skóry na promieniowanie i odkryto, że właśnie na jej powierzchni dochodzi do syntezy witaminy D. Dziś wiemy o niej zdecydowanie więcej.

Witamina D a zdrowie dzieci

Mówiąc o witaminie D, najczęściej wspomina się o jej niebagatelnym wpływie na regulację gospodarki wapniowo-fosforanowej. To dzięki niej kości są odpowiednio zmineralizowane. Jest to szczególnie istotne w przypadku dzieci, gdyż witamina D warunkuje rozwój i dojrzewanie szkieletu. U osób starszych minimalizuje ryzyko złamań. Zauważono ponadto, że jej odpowiedni poziom zwiększa siłę mięśni.

Naukowcy są również zgodni co do tego, że witamina D jest niezbędna do prawidłowej pracy układu odpornościowego. Witamina D reguluje cykl komórkowy i apoptozy, dzięki czemu zapobiega rozwojowi infekcji, chorób autoimmunologicznych, a nawet nowotworów. Ponadto witamina D, poprzez udział w produkcji katelicydyny, wspiera naturalną odporność.

Przyczynia się do produkcji katelicydyny (hCAP18), która w ludzkim organizmie pełni rolę naturalnego antybiotyku o szerokim spektrum. W okresie jesienno-zimowym zmniejsza ryzyko infekcji górnych dróg oddechowych.

Które części naszego organizmu potrzebują witaminy D?

Badania dowodzą również, że istnieje związek między niskim poziomem witaminy D a zwiększoną podatnością na astmę.

Produkty spożywcze zawierające najwięcej witaminy D

Dlaczego witamina D jest niezbędna do rozwoju dziecka?

W itamina D pełni niezwykle ważną rolę. Jest niezbędna dla prawidłowej mineralizacji kości i zębów oraz właściwej pracy układu odpornościowego. Wyniki badań epidemiologicznych wskazują jednak na jej niedobory u większości dzieci i młodzieży. Jakie może mieć to skutki?

O potrzebie suplementacji witaminy D mówi się już na etapie ciąży. Jest to niezbędny składnik, by u płodu prawidłowo rozwinął się układ kostny. Ma też ogromny wpływ na rozwój układów: immunologicznego, mięśniowego, krążenia. Wpływa na funkcjonowanie trzustki i kontrolę metabolizmu węglowodanów, przyczynia się do rozwoju neuronów. Odpowiednia ilość witaminy D w organizmie matki sprzyja ponadto implantacji i utrzymaniu zarodka. Zmniejsza ryzyko powikłań ciążowych, zwłaszcza stanu przedrzucawkowego i cukrzycy ciężarnych.

W okresie ciąży zmianom ulega regulacja gospodarki wapniowej i metabolizm witaminy D, co ma na celu dostarczenie dziecku odpowiedniej ilości wapnia, zwłaszcza w trzecim trymestrze. Gdy w organizmie matki jest niewystarczająca ilość witaminy D, wówczas źródłem wapnia staje się szkielet kobiety. W konsekwencji prowadzi to do rozwoju osteoporozy ciężarnych.

Badania wykazały też, że niedobór witaminy D u ciężarnych ma związek z częstszym występowaniem bakteryjnego zapalenia pochwy, które wiąże się ze wzrostem ryzyka poronień i porodów przedwczesnych. Istnieje też wyższe ryzyko, że dziecko przyjdzie na świat z niską masą urodzeniową.

W ostatnich latach dowiedziono ponadto, że stany niedoboru witaminy D w ciąży mają odzwierciedlenie w częstszych ostrych infekcjach wirusowych u niemowląt.

Jak w ciągu naszego życia zmienia się zapotrzebowanie na witaminę D?

Jakie są objawy i skutki niedoboru witaminy D?

0 witaminie D mówi się najczęściej w kontekście mineralizacji kości. Wspomaga też wchłanianie wapnia i fosforu. Należy jednak mieć świadomość, że ma ona zdecydowanie szersze znaczenie dla prawidłowej pracy organizmu. Niestety, powszechne jest zjawisko niedoboru witaminy D u mieszkańców Europy, zwłaszcza u dzieci i młodzieży. Jakie niesie to za sobą konsekwencje?

Witamina D jest syntetyzowana w skórze podczas ekspozycji na światło słoneczne. Jest to jednak proces uzależniony od pory roku, pory dnia, szerokości geograficznej, masy ciała czy karnacji skóry. W naszym klimacie synteza witaminy D jest możliwa tylko między połową kwietnia a połową września (w marcu i we wrześniu 3 godziny na dobę, w czerwcu i lipcu 9 godzin). W tym okresie jednak skórę najczęściej zabezpieczamy kremem z filtrem UV, co uniemożliwia jej wytwarzanie. Witaminę D można też dostarczyć organizmowi wraz z dietą. I to jednak jest trudne, gdyż produkty, które są głównym jej źródłem, a więc ryby (węgorz, łosoś, sardynki, śledzie, makrela), nadal w Polsce spożywane są zbyt rzadko. Źródłem witaminy D są ponadto: mleko, ser żółty, żółtka jaj. Wzbogaca się nią również mleka modyfikowane dla niemowląt, kaszki ryżowe oraz margaryny.

Objawy niedoboru witaminy D

Zbyt mała ilość witaminy D może zostać rozpoznana już w okresie noworodkowym, zwłaszcza jeśli kobieta w ciąży nie przyjmowała właściwych jej dawek. U niemowlęcia daje się zauważyć zbyt płaską główkę z tyłu, co ma związek z rozmiękaniem kości. W skrajnych przypadkach występuje uwypuklenie guzów czołowych. Dłużej również trwa proces zrastania się ciemiączka. Pojawić się też może tzw. żabi brzuszek (gdy dziecko leży, brzuch rozlewa się na boki), co ma związek ze słabością mięśni brzucha. Z kolei kilkulatek na skutek niedoboru witaminy D najczęściej skarży się na bóle kostno-mięśniowe. Może także cierpieć z powodu chorób przyzębia i nie mieć apetytu. Pojawić mogą się również zaburzenia widzenia oraz nawracające biegunki. Osłabieniu ulega ponadto siła mięśniowa, dziecko może więc nie mieć siły, by być aktywne.

Jak mądrze wspierać odporność całej rodziny?

U kład odpornościowy to niezwykle złożony system. Kształtuje się przez pierwsze lata życia dziecka, ale i później czynniki zewnętrzne mają na niego ogromny wpływ. W jaki sposób dbać o układ immunologiczny dzieci i dorosłych?

Układ immunologiczny ma za zadanie walczyć z drobnoustrojami – wirusami i bakteriami, chroniąc w ten sposób organizm przed zakażeniem. Oddziałują na niego różne czynniki, zwłaszcza stres, dieta, aktywność fizyczna. Powiązany jest z układem hormonalnym i nerwowym. Każdego dnia wykonuje tytaniczną pracę, jak zatem mu ją ułatwić?

Aktywność fizyczna i dieta

Naukowcy są zgodni: regularny wysiłek fizyczny znacząco poprawia pracę układu immunologicznego. Największe znaczenie w tym zakresie ma ruch na świeżym powietrzu, niezależnie od warunków pogodowych (wystarczy jedynie zadbać o odpowiedni ubiór). W zależności od upodobań i kondycji do wyboru jest marsz, bieg, jazda na rowerze lub rolkach oraz wiele innych.

Niezwykle ważna jest też dieta. Nie bez przyczyny mówi się, że nasza odporność zaczyna się w jelitach. To tam bowiem znajduje się największa liczba komórek odpornościowych. Warto też pamiętać, że to, co jemy, ma wpływ nie tylko na nasze zdrowie, ale i samopoczucie (jelita są połączone z mózgiem nerwem błędnym). Istotne jest, by w codziennym jadłospisie znajdowały się źródła witamin i minerałów. Należy jeść warzywa, owoce, ryby, orzechy i pestki roślin (dyni, słonecznika). Niezwykle cenne są też kiszonki, np. ogórki, kapusta. Obecne w nich bakterie probiotyczne kolonizują ściany jelit, przez co uniemożliwiają patogenom ich zasiedlenie.

Dlaczego witaminy D potrzebujemy szczególnie zimą?

N ie bez powodu witamina D bywa określana witaminą słońca. Największe jej dawki są wytwarzane w skórze po ekspozycji na promieniowanie światła słonecznego o długości fali 290–315 nm. W naszej szerokości geograficznej jest to jednak możliwe tylko od kwietnia do września, stąd potrzeba jej suplementacji jest niezwykle istotna w okresie jesienno-zimowym.

W sprzyjających warunkach, a więc kiedy kąt padania promieni słonecznych jest odpowiedni, a pokrywa chmur nie przysłania słońca, synteza skórna może być naturalnym źródłem 80–100 proc. dziennego zapotrzebowania na witaminę D. Jest to jednak możliwe tylko w okresie letnim, pomiędzy godzinami 10.00 a 15.00. Konieczne jest też odkrycie co najmniej 18 proc. powierzchni ciała (zwłaszcza nieosłonięte muszą być przedramiona i podudzia) przez około 15 minut. Niestety, w naszej szerokości geograficznej synteza skórna nie jest efektywna jesienią i zimą. Latem również nie zawsze udaje się wytworzyć jej odpowiednią dawkę. Przyczynia się do tego zanieczyszczenie powietrza oraz zachmurzenie.

Bezpośrednia ekspozycja skóry na słońce nie jest zalecana zwłaszcza u noworodków i małych dzieci, dlatego należy używać kremów z SPF, co jednak zmniejsza możliwość syntezy wit. D. Specjaliści zwracają ponadto uwagę, że zmianie uległ współczesny tryb życia. Dzieci i młodzież o wiele rzadziej niż jeszcze kilkanaście lat temu spędzają czas na świeżym powietrzu. Uczniowie uczestniczą w wielu zajęciach dodatkowych, które odbywają się w pomieszczeniach zamkniętych. Ich dieta z kolei uboga jest w źródła witaminy D.
W jadłospisie dzieci i młodzieży zbyt rzadko pojawiają się tłuste ryby morskie, żółtko jaja, ser żółty, mleko. Problem jest na tyle poważny, że coraz częściej rozważa się obligatoryjne wzbogacanie wybranych produktów żywnościowych witaminą D (obecnie dotyczy to tylko mleka modyfikowanego stosowanego w żywieniu niemowląt i małych dzieci).

Nieznane fakty na temat witaminy D

W itamina D pełni w organizmie szereg funkcji, m.in. reguluje gospodarkę wapniowo-fosforanową, a co za tym idzie – wpływa na mineralizację kości. Na tym jednak najczęściej nasza wiedza się kończy. Warto ją uzupełnić, gdyż jest to niezwykle cenna dla organizmu substancja. Co warto wiedzieć o witaminie D?

Witamina czy hormon?

Aktywność witaminy D wykazują dwa związki rozpuszczalne w tłuszczach, które łączy budowa czteropierścieniowa z łańcuchem bocznym: witamina D3 (cholekalcyferol) oraz witamina D2 (ergokalcyferol). Pierwsza występuje w produktach pochodzenia zwierzęcego: tłustych rybach (łosoś, makrela, sardynki), jajach kurzych, nabiale, druga zaś – w produktach pochodzenia roślinnego (głównie w grzybach). Analizując wyniki badań i zaleceń należy uwzględnić, że witamina D3 stosowana w krajach europejskich jest bardziej efektywna niż witamina D2, częściej wykrozystywana w USA w prewencji upadków i złamań..

Jak powstaje witamina D?

Witamina D jest jedną z niewielu witamin, którą organizm może wyprodukować endogennie (sam sobie radzi z jej produkcją). Wytwarzana jest ona w keratynocytach warstwy rozrodczej naskórka z 7-dehydrocholesterolu po ekspozycji na promieniowanie światła słonecznego o długości fali 290-315 nm (promieniowanie ultrafioletowe UVB). By jednak było to możliwe, musi być spełnionych kilka warunków. Nie bez znaczenia jest kąt padania promieni słonecznych, słońca nie może przysłaniać pokrywa chmur, a ciało – zwłaszcza podudzia i przedramiona – powinny być odsłonięte i nie pokryte żadnym kremem z filtrem. Co ciekawe, wystarczy 15 minut ekspozycji na słońce, by doszło do naturalnej syntezy witaminy D w ilości odpowiadającej ok. 2000–4000 IU/dobę.

Dlaczego nie tylko dzieci powinny przyjmować witaminę D?

O witaminie D najczęściej mówi się w kontekście dzieci. To im zaleca się jej suplementację i to już od pierwszych dni życia. Zapomina się jednak o tym, że ma ona ogromny wpływ na zdrowie również osób dorosłych. Szczególne seniorów i osób otyłych.

Witamina D jest najbardziej znana z tego, że odgrywa istotną rolę w gospodarce wapniowej. Ma też duże znaczenie dla prawidłowej struktury i metabolizmu kości. Na tym jednak jej rola się nie kończy. Wiadomo, że wpływa na funkcjonowanie mięśni, wspomaga wydzielanie insuliny, zmniejsza ryzyko chorób metabolicznych (m.in. cukrzycy), a także wspiera układ odpornościowy.

Powszechnie wiadomo, że witamina D powstaje na skutek ekspozycji skóry na działanie promieniowania ultrafioletowego B (UVB). Niezbędne do tego procesu jest zatem światło słoneczne, ale nie bez znaczenia jest również pora dnia, pora roku, szerokość geograficzna, wysokość nad poziomem morza, ubiór, stosowanie kosmetyków z filtrami przeciwsłonecznymi, pigmentacja skóry i wiek. Zdaniem specjalistów, w Polsce aż 90% osób ma niedobory witaminy D.

Do zmniejszenia skórnego wytwarzania witaminy D przyczynia się powszechność stosowania kosmetyków z filtrem, których użycie jest rekomendowane i niezbędne podczas letniej aury, by uniknąć poparzeń słonecznych i chronić skórę przed czerniakiem. Wiele osób ponadto nosi ubrania zasłaniające ciało, co wynika z preferencji lub uwarunkowań kulturowych. Zmienił się również styl życia. Dorośli, w godzinach od 10.00 do 15.00, a więc w czasie, gdy synteza witaminy D na skórze jest największa, przebywają w pracy, najczęściej w pomieszczeniach zamkniętych.

Nie bez znaczenia pozostaje także wiek. Udowodniono, że u ludzi starszych nawet przy regularnej ekspozycji na światło słoneczne, wytwarza się o 75 proc. mniej witaminy D w skórze niż u młodych.

Funkcje witaminy D:

Niedobór witaminy D a odporność

J eszcze do niedawna witamina D była kojarzona głównie z profilaktyką krzywicy u niemowląt. Dziś jednak wiemy na jej temat zdecydowanie więcej. Oprócz znaczącego wpływu na metabolizm kośćca, pozytywnie wpływa na układ nerwowy i zwiększa siłę mięśni. Naukowcy są również zgodni co do tego, że minimalizuje ryzyko chorób autoimmunologicznych.

O potrzebie suplementacji witaminy D mówi się coraz głośniej. Niestety, wiedza społeczeństwa na ten temat nadal nie jest na odpowiednim poziomie. Nie zawsze też lekarze wspominają o jej istotnym znaczeniu dla zdrowia.

Dziś półki w aptekach uginają się pod ciężarem suplementów diety, które mają za zadanie wzmacniać odporność. Tego rodzaju produkty przeznaczone są zwłaszcza dla najmłodszych pacjentów. Niestety, nie ma cudownego leku, który zapewni naszym pociechom zdrowie. Układ immunologiczny rozwija się bardzo długo. Potrzebuje czasu, by nauczyć się, jak skutecznie walczyć z drobnoustrojami. By jednak było to możliwe, a cały proces przebiegał sprawnie, organizm potrzebuje określonych składników odżywczych w odpowiedniej ilości. Jednym z nich jest witamina D.

Badania naukowe dowodzą, że jej odpowiedni poziom we krwi powoduje wzrost produkcji ludzkiej katelicydyny. Jest ona naturalnym antybiotykiem o szerokim spektrum działania. Ogranicza rozwój wielu bakterii, w tym bakterii gruźlicy. Katelicydyna jest produkowana przez komórki odpornościowe przy zetknięciu bakterii ze ścianami komórkowymi. By jednak proces ten mógł zajść, potrzebna jest obecność witaminy D.

W świetle tych doniesień uzasadniona staje się suplementacja witaminy D, która w okresie jesienno-zimowym może przyczynić się do zmniejszenia częstotliwości infekcji dróg oddechowych.